Ο Δεκέμβρης συνήθως δημιουργεί, ως ο τελευταίος μήνας του χρόνου, μια τάση για ανασκόπηση και επαναδιαπραγμάτευση σκοπών και στόχων, είτε του χρόνου που φεύγει είτε ενός ευρύτερου χρονικού πλαισίου. Τα πολλά κομμάτια που ολοκληρώνουν το πλαίσιο στο οποίο στόχοι και παραστάσεις υπάρχουν και αλληλεπιδρούν στη σύνθεση των ατομικών και συνεπώς συλλογικών πραγματικοτήτων, οι οποίες με τη σειρά τους δημιουργούν την όλη ιδιοσυγκρασία και το φαντασιακό των επιμέρους κοινωνιών που αποτελούν. Τα παραμύθια και οι θρύλοι των κοινωνιών αλλά και ο τρόπος πρόσληψής τους είναι ενδεικτικά κατά έναν μεγάλο βαθμό για την κατανόηση της ιστορικής πορείας των κοινωνιών αλλά και της πιθανής τους εξέλιξης. Από τα Χριστούγεννα στα ακριτικά τραγούδια, από την Οδύσσεια στον Σέρπικο του Πατσίνο, από τον Γκάτσο στην Καλύβα του μπάρμπα Θωμά της Harriet Beecher Stowe.
Οι μύθοι και οι θρύλοι, με τους καλούς και τους κακούς χαρακτήρες τους, η πραγματική ύπαρξη και αναφορά τους ή μη στις κοινωνίες καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την ιδιοσυγκρασία των κοινωνιών. Η δημιουργία τους αποτελεί υπόδειξη και παρακαταθήκη από αυτούς που υπήρξαν κάποτε μέσα στις κοινωνίες και η μεταγενέστερη αναφορά τους ορίζει τις πράξεις των σημερινών μετεχόντων στην κοινωνία. Η απουσία της γνώσης του μπάρμπα Θωμά και της διαδρομής του επιτρέπει στις κοινωνίες να ξεχάσουν τη βαρβαρότητα της δουλείας και του αγώνα για κατάργησή της. Η διαχρονική ύπαρξη του θρύλου του Σέρπικο στέκει ως υπόδειγμα και ανάχωμα ηθικής μέσα σε ένα διεφθαρμένο σύστημα, όπως και η ομηρική Πηνελόπη θυμίζει την καρτερικότητα, την πίστη και την υπομονή που υπερνικά την απληστία των εκάστοτε μνηστήρων που παραμονεύουν πάντοτε μέσα στις κοινωνίες των ανθρώπων.
Η ανάδειξη νέων θρύλων και μύθων οφείλεται στις ανάγκες των κοινωνιών για να συμπληρώνονται τα κενά που υπάρχουν λόγω των διάφορων αλλαγών, ωστόσο ο καθένας απ’ αυτούς δεν μπορεί να επιλέγεται μεμονωμένα, γιατί δημιουργεί παραμόρφωση και μια λανθάνουσα πρόσληψη. Δημιουργείται στρέβλωση όταν υπάρχει συμπάθεια στον μπάρμπα Θωμά και άγνοια ή υπονόμευση του Νικηταρά στο Τσάμικο του Γκάτσου και του Χατζιδάκι ή και το ανάποδο. Επειδή δεν υπάρχει, παραδείγματος χάριν, κανένας λόγος να καταργηθεί η δουλεία χωρίς να μπορεί να επιτευχθεί η ελευθερία από ξένους κατακτητές, όπως είναι σαφές ότι δεν υπάρχει νόημα στην απελευθέρωση από τους ξένους δυνάστες χωρίς κατάργηση δεσμών δουλείας από ντόπιους δυνάστες. Όπως επίσης τα Χριστούγεννα, ως κάτι απομονωμένο από τον συνολικό θρύλο, διολισθαίνουν στον κοκακολίστικο Άγιο Βασίλη και τους τρεις μάγους να φέρνουν χρηματοπιστωτικά παράγωγα για δώρα, κάνοντας την επίσκεψη στη φάτνη ένα γκλάμουρ πάρτυ. Ποιο θα ήταν το νόημα της γέννησης του Χριστού, αν δεν ακολουθούσε μετά η σταύρωση και η ανάσταση, όπως επίσης και της νίκης του Ιησού επί του Άδου χωρίς την αναγνώριση της μάχης του Διγενή με τον Χάροντα στα μαρμαρένια αλώνια;
Χωρίς τη σύνθετη ύπαρξη των θρύλων, χάνεται κάπου η ουσία τους – κι ίσως αυτό να οφείλεται στο ότι δεν χρειάζονται σε έναν κόσμο που μπορεί αβοήθητος από τους προηγούμενους να τα βγάλει πέρα μόνος του, επειδή όλα λειτουργούν ρολόι. Ωστόσο, σε μια κοινωνία όπως τη σημερινή, που χωρίς καμία αμφισβήτηση τίποτε δεν πάει ρολόι και που δεν ξέρει από πού προέρχεται και προς τα πού οδεύει, οι θρύλοι είναι σαν φωταγώγηση και καθοδήγηση για την έστω στο ελάχιστο μερική αποφυγή των διεφθαρμένων μπάτσων, του Ιούδα, του Άδη, των δουλεμπόρων, της Σκύλλας και της Χάρυβδης και των υπόλοιπων κακών των θρύλων. Δεν μπορεί να υπάρξει σερπικοποίηση, που σημαίνει νίκη της ηθικής, ούτε άφιξη στην Ιθάκη, χωρίς να υπάρχει η βαθύτερη κατανόηση (ένεκα και του πάντοτε ιδιόμορφου Δεκέμβρη που προσφέρεται για προβληματισμό για το πώς τουλάχιστον θα ξυπνήσει ο Γενάρης) ότι η κάθε γέννηση αποτελεί την αρχή ενός μακρινού και δύσβατου δρόμου προς την Ανάσταση. Αν δεν γίνεται κατανοητός ο λόγος της γέννησης, ίσως να ήταν και καλύτερη η λύση του Ηρώδη.
«…Δική τους είναι μια φλούδα γης
μα εσύ, Χριστέ μου, τους ευλογείς
για να γλυτώσουν αυτήν τη φλούδα
απ’ το τσακάλι και την αρκούδα.
Δες πώς χορεύει ο Νικηταράς
κι αηδόνι γίνεται ο ταμπουράς…»
Ξένιος Μεσαρίτης
Χορεύοντας με τους Ντάλτον
ΕΝΩΣΙΣ 